ดรรชนีมุทรา คืออะไร

ท่านเคยสงสัยเกี่ยวกับพระพุทธรูปปางประทานพร  ปางแสดงธรรม  และปางพิชิตมาร ว่ามีความแตกต่างกันอย่างไร ตอนแรก ๆ ก็แยกไม่ออกว่า พระพุทธรูปลักษณะอย่างไร เรียกว่าปางประทานพร  ปางแสดงธรรม  ลักษณะอย่างไร เรียกว่าปางพิชิตมาร  ได้อ่านบทความรหัสนัย (Decode) ซึ่งเขียนโดย โอฆะ บุรี  ในวารสาร The Art OF  Siam  No.17 ทำให้เข้าใจได้ถูกต้องพอสรุปความได้ดังต่อไปนี้

คำว่า ดรรชนีมุทรา เป็นคำสมาส มาจากคำว่า ดรรชนี  + มุทรา  ดรรชนี = นิ้วมือ  มุทรา หรือ มุททา หรือ มุทริกา = การแสดงเครื่องหมายสัญลักษณ์ต่าง ๆ  ฉะนั้น คำว่า ดรรชนีมุทรา ก็จะมีความหมายว่า การแสดงสัญลักษณ์ด้วยนิ้วมือ  พระพุทธรูปปางประทานพร ดรรชนีมุทรา คือ การหงายพระหัตถ์ขวา นิ้วทั้งห้าเหยียดตรงออกไป วางพระหัตถ์ที่หงายขึ้นบนเข่า ถ้าเป็นปางประทับยืน จะยกพระหัตถ์ขวาหรือซ้ายขึ้นมาเสมอพระอุระ (อก) แล้วแสดงดรรชนีมุทรา โดยทรงแบพระหัตถ์ซ้ายหรือขวา มาทางด้านหน้าเป็นสัญลักษณ์ของการให้ หรือประทานพร เช่น พระร่วงหลังรางปืนสวรรคโลก  พระไพรีพินาศ  แต่ถ้ายกพระหัตถ์ขวาเสมอพระอุระ (อก) หรือพระอังสะ (บ่า) แล้วทรงจีบพระดรรชนีเป็นวงกลม (ใช้นิ้วชี้กับนิ้วหัวแม่มือ) แสดงดรรชนีมุทรา เป็นเครื่องหมายพระธรรมจักรหรือวงล้อแห่งธรรม   ดรรชนีอีก ๓ นิ้ว คือพระรัดนตรัย หรืออาจหมายถึงไตรลักษณ์ ๓  ดรรชนีมุทราแบบนี้เรียกว่า ปางแสดงธรรม  เช่น พระพุทธรูปปางลีลาสุโขทัย  สำหรับปางมารวิชัย  ดรรชนีมุทรา คือ การทรงใช้พระหัตถ์ขวาพาดลงบนพระชานุ (เข่า) แล้วชี้พระดรรชนี (นิ้ว) ลงไปที่พระแม่ธรณี (พื้นดิน) เพื่อให้แม่พระธรณีเป็นพยาน เช่นพระพุทธรูปปางมารวิชัย